Ontmanteling Nederlandse Antillen

Het recht zoals dat in het Koninkrijk geldt, heeft altijd het karakter gehad van een bonte lappendeken met gaten.

Nog een kleine maand en het Koninkrijk der Nederlanden ondergaat haar grootste transformatie sinds jaren. Het land ‘Nederlandse Antillen’ wordt op 10-10-10 opgeheven. De vraag is wat dit gaat betekenen voor het rechtssysteem dat in de nieuwe landen gaat gelden. Het recht zoals dat in het Koninkrijk geldt, heeft altijd het karakter gehad van een bonte lappendeken met gaten. Wat betekent dit voor de toekomst?

“10-10-10”; Dit opschrift staat niet voor een aanmoediging van het Oranje-voetbalelftal. Ook niet voor 10 oktober 2010 als populaire trouwdatum. En evenmin voor het flauwe, gelijknamige boekje van Suzy Welch, met als ondertitel A Life-Transforming Idea, dat je aanraadt om je bij elke moeilijke beslissing af te vragen wat ze over tien minuten, over tien maanden en over tien jaren voor je zou betekenen. Het opschrift van deze amuse geeft de – vermoedelijke – datum weer van de dag waarop het land de Nederlandse Antillen wordt opgeheven. Om verschillende redenen is deze koninkrijkskwestie belangwekkend. Zo maakt ze ons weer bewust van het koloniale verleden. Ook wordt weer bevestigd dat de relaties tussen de Caribische eilandgebieden van het Koninkrijk en het Europese Nederland zich in de loop der tijd zodanig hebben ontwikkeld, dat de onderlinge banden en verantwoordelijkheden als een gegeven moeten worden aanvaard, ongetwijfeld voor een periode veel langer dan de komende tien jaren. Haagse politici die dat anders zien, missen historisch besef en onderschatten wat voor mensen op het spel staat. Bovendien is ontmanteling van het Koninkrijk zelf politiek en juridisch aanzienlijk complexer dan die van alleen de Nederlandse Antillen. Geestig is trouwens de suggestie van H.U. Jessurun d’Oliveira om het land Nederland uit het Koninkrijk der Nederlanden te laten treden. Resultaat zou zijn dat het Koninkrijk in zijn geheel in de Cariben komt te liggen en het land Nederland van het Huis van Oranje verlost raakt. Vermoedelijk is dit laatste precies waar het Jessurun d’Oliveira als overtuigd republikein om te doen was.

Paspoort
We weten dat het Koninkrijk der Nederlanden tot 10-10-10 bestaat uit de landen Nederland, de Nederlandse Antillen (de eilanden Curaçao, St. Maarten, Bonaire, St. Eustatius en Saba) en Aruba, en na 10-10-10 uit de landen Nederland (inclusief Bonaire, St. Eustatius en Saba), Aruba, Curaçao en St. Maarten. Het land de Nederlandse Antillen valt uit elkaar omdat het nooit een eenheid is geweest. Elk eilandgebied heeft zijn eigen sociale, culturele en economische kenmerken. Bovendien liggen de boven- en de benedenwindse eilanden ruim 900 km uit elkaar. Aruba was sinds 1986 al een apart land. Curaçao en St. Maarten willen voor zich zelf nu eveneens de landenstatus. Voor de resterende, kleinere eilanden is onderbrenging bij het land Nederland dan eigenlijk de enige optie. Zo krijgt Nederland naast de Waddeneilanden een drietal tropische eilanden. Het koninkrijksrecht zat altijd al vol verrassingen. Verbazingwekkend is bijvoorbeeld dat Nederland als enig land binnen het Koninkrijk – en wellicht zelfs als enig land ter wereld – geen eigen vlag heeft (de rood-wit-blauwe is van het Koninkrijk). Of dat je in geval van een reis naar een van de landen van de Europese Unie en een aantal andere Europese landen met de identiteitskaart toe kunt, maar voor een reis van Nederland naar een ander land van het Koninkrijk der Nederlanden over een paspoort van het Koninkrijk der Nederlanden moet beschikken.

Opmerkelijk
Het recht zoals dat in het Koninkrijk geldt, geeft het beeld te zien van een bonte lappendeken met gaten. Door het Koninkrijk gesloten verdragen bijvoorbeeld, blijken niet altijd voor het gehele Koninkrijk te gelden. Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden is op het gehele Koninkrijk van toepassing. Daarentegen werd het EU-Verdrag alleen voor het rijksdeel in Europa geratificeerd, met dien verstande dat het regime voor landen en gebieden overzee (LGO) en de bepalingen over Europees burgerschap wel op de Caribische eilandgebieden van toepassing zijn. Consequentie is dat na de ontmanteling van de Nederlandse Antillen, wanneer Bonaire, St. Eustatius en Saba tot het land Nederland behoren, het Europees recht niet meer in heel Nederland geldt. De lappendeken wordt naast het gedeeltelijk toepasselijke internationaal en Europees recht gevormd door het Koninkrijksrecht en het recht van de afzonderlijke landen, waarbij binnen het land Nederland geldt dat sommige wetten alleen in het Europese Nederland en andere wetten alleen in het Caribische Nederland gelden. Dit laatste is uit een oogpunt van artikel 1 Grondwet en het beginsel van gelijke behandeling opmerkelijk. Mag je in wetgeving vastleggen dat op Bonaire, St. Eustatius en Saba ander milieurecht, socialezekerheidsrecht, belastingrecht, etc., van toepassing is dan elders in Nederland? Mag ervoor worden gekozen dat de Algemene wet bestuursrecht in het hele land geldt, met uitzondering van een drietal eilanden?

Volledige toepasselijkheid
Naar mijn inzicht is ons Koninkrijk nog altijd een republiek van verenigde gebiedsdelen. Dit in tegenstelling tot het unitaire Frankrijk, met zijn president als echte monarch (die q.q. beschikt over acht vliegtuigen, zestig dienstwagens, tachtig koks, een drankbudget van één miljoen euro, etc.). De Franse overzeese gebiedsdelen zijn op-en-top Frans, centraal bestuurd vanuit Parijs, vanuit alles overheersende ideeën van ‘universalité’ en ‘égalité’. In onze eigen republiek domineert daarentegen het pluralisme en pragmatisme. Van daaruit polderen we maar wat aan, tot in de Cariben aan toe. Is dit erg? Ik denk juist dat het verstandig is. Allereerst omdat Bonaire, St. Eustatius en Saba intensieve (rechts)betrekkingen met Curaçao, St. Maarten en Aruba blijven onderhouden. Daarnaast zijn de culturele verschillen met het Europese Nederland groot. Ook in het Europese Nederland vergde de rechtsvorming rond bijvoorbeeld euthanasie of homohuwelijk de nodige tijd. Dan gaat het niet aan Europese standpunten over dergelijke onderwerpen binnen de kortst mogelijke termijn in het rechtsleven van Bonaire, St. Eustatius en Saba door te voeren. In het licht van de nauwe verwevenheid tussen nationaal en Europees recht zou de keuze voor hetzelfde recht in geheel Nederland overigens vergezeld moeten gaan van de volledige toepasselijkheid van het Europees recht in het Caribische deel van dit land.

Europees burgerschap
Hoe zullen de verhoudingen er over tien jaren binnen het Koninkrijk en ten opzichte van de Europese Unie uitzien? Besloten is dat de Caribische eilandgebieden van het Koninkrijk na 10-10-10 hun LGO-status behouden. Als onderdeel van het land Nederland kan voor Bonaire, St. Eustatius en Saba worden verwacht dat de Europese standaarden op deze eilanden in toenemende mate van betekenis worden. Voor Aruba, Curaçao en St. Maarten kan worden verwacht dat deze standaarden eveneens aan betekenis winnen. Enerzijds kunnen deze landen er zelf toe besluiten (onderdelen van) Europees recht als eigen recht over te nemen. Aan de andere kant is er een beweging gaande waarbij vanuit dit recht zelf het Europees recht buiten Europa een steeds groter bereik lijkt te krijgen. Hierbij vervullen het Europees burgerschap en de personele werking van het Europees recht een centrale rol. Relevant is voorts het Groenboek LGO, dat LGO expliciet als deel van Europa beschouwt. Tegen deze achtergrond (van Europeanisering en globalisering) lijkt de tendens te zijn dat de verwevenheid en overeenkomsten tussen de onderscheiden rechtsstelsels zullen toenemen.

‘First things first’
Het bovenstaande leert dat basale begrippen als land, Koninkrijk en Europese Unie minder eenvoudig zijn dan ze op het eerste gezicht lijken. Zo mag je enerzijds onthouden dat het bereik van het Europees recht Europa te buiten gaat en anderzijds dat vanaf 10-10-10 het Europees recht niet in heel Nederland volledig geldt. Voor de mensen in de Caribische eilandgebieden van het Koninkrijk is dit soort abstracte bevindingen niet interessant. En inderdaad: hun eigen politici en bestuurders, maar ook die in Den Haag, zouden zich voorlopig over andere basale zaken druk moeten maken. Zaken zoals de kenbaarheid van wetgeving en rechtspraak (op de Antillen kan het nog gebeuren dat je aannemelijk moet maken wat het geldende recht is), de handhaving van al bestaande normen en bijvoorbeeld de vaststelling van bestemmingsplannen. ‘First things first.’ Discussies over de inrichting van het Koninkrijk en de relatie tot de Europese Unie komen al te vaak neer op een afleidingsmanoeuvre, waardoor duidelijke beslissingen waar men echt iets aan heeft uit de weg worden gegaan. Ook in deze wetenschap blijft 10-10-10 een dag om bij stil te staan.

Bron: H.E. Bröring, ‘10-10-10’, Ars Aequi september 2010, p. 560-562.

Volgende week kunt u een artikel lezen waarin de juridische consequenties van de ontbinding in detail worden beschreven.

Boek bestellen

In de webwinkel van Mondi kunt u veilig het boek Emigreren naar Caribisch Nederland  online bestellen via iDeal (uw eigen Nederlandse bank), MasterCard of VISA.

Landendossier
	Meer informatie over de aanschaf en bezit van een (tweede) huis op de Nederlandse Antillen
Deel dit artikel met anderen: Tell a friend!

---

Mondi is een onafhankelijke belangenorganisatie die opkomt voor de collectieve belangen van haar leden en die hen voorziet van preventieve informatie om succesvol een woning in het buitenland aan te schaffen. Met een lidmaatschap van Mondi kunt u onbeperkt vragen stellen over alles wat te maken heeft met de aanschaf en bezit van buitenlands vastgoed. De investering hebt u zo terugverdiend. Met Mondi next nieuws blijft u op de hoogte van de meest relevante ontwikkelingen.

---

Terug naar overzicht