Nederlands onderwijs over de grens

Gezinnen kunnen om verschillende redenen naar het buitenland gaan. Bijvoorbeeld: omdat ze het sabbatical verlof willen benutten voor een wereldreis, omdat ze worden uitgezonden door hun werkgever, of omdat ze zich permanent elders willen vestigen. Afhankelijk van de plek waar men heen gaat, moet er veel georganiseerd worden.

Met schoolgaande kinderen staat de vraag centraal wat er gedaan moet worden met het onderwijs. In dit artikel worden drie onderwerpen besproken: 

• de noodzakelijkheid van onderwijs;
• de mogelijkheden in het buitenland;
• de wettelijke eisen.

Het artikel eindigt met een aantal praktijk-cases.

Noodzakelijkheid van onderwijs
Er zijn veel meningen over wat goed onderwijs is, maar vrijwel iedereen is het erover eens dat onderwijs een van de voorwaarden is om een kind een kansrijk (succesvol, gelukkig) leven te bieden. Cognitieve, motorische, creatieve en sociale vaardigheden worden aangeleerd en versterkt en een kind leert zelfstandig(er) te worden. Kinderen die geen onderwijs genieten, door welke omstandigheden dan ook, lopen een achterstand op in hun ontwikkeling. Dat blijkt helaas maar al te vaak bij kinderen die enige jaren in het buitenland zijn geweest en geen, of geen goed, onderwijs hebben genoten. Deze kinderen hebben in de regel grote aansluitings- en gewenningsproblemen bij terugkeer naar Nederland.

Dit pleidooi voor onderwijs betekent niet dat kinderen in het buitenland op dezelfde wijze onderwijs moeten krijgen als in Nederland. Individueel onderwijs thuis kan een goed alternatief zijn voor het schoolsysteem in Nederland. Ook een combinatie met klassikaal onderwijs is denkbaar en een grotere integratie tussen het 'gewone' opvoeden en het schoolse leren is mogelijk. Uit onderzoeken in de USA naar kinderen die thuisonderwijs hebben gevolgd, is gebleken dat dit later over het algemeen zeer succesvolle burgers zijn, met minder echtscheidingen en goede banen.

Vervolgopleiding
Dat onderwijs belangrijk is, blijkt ook uit het voorschoolse leren. Peuters die spelenderwijs veel 'educatieve' activiteiten ontplooien, hebben een duidelijke voorsprong op kinderen waarbij dit niet zo is. Bij 'voorschools leren' kun je denken aan: puzzeltjes leggen (waarbij logisch redeneren, sorteren en de fijne motoriek wordt geoefend), tekenen en verven (motoriek, fantasie, kleuren leren), plaatjes kijken terwijl de ouder een verhaaltje voorleest (stimuleert de fantasie, maar helpt ook de essentie te onthouden, en beeld en klank te combineren) en meer van dit soort activiteiten. Het zal duidelijk zijn dat de ouders hier een belangrijke rol in hebben.

Tot slot, en dat is haast een open deur, kan een afgeronde opleiding, zoals HAVO of VWO, een voorwaarde zijn om toegelaten te worden tot een vervolgopleiding. Overigens kan dit ook een buitenlandse school zijn. Via het Nuffic kan men deze diploma's laten vergelijken met de Nederlandse norm.

Onderwijsmogelijkheden in het buitenland
In principe zijn er voor onderwijs in het buitenland de volgende keuzes: 

• Het kind gaat naar een lokale school, waar het dus geen Nederlands krijgt. Nederlands kan dan gevolgd worden via het afstandsonderwijs van een instelling zoals de Wereldschool, of op een Nederlandse taal en cultuurschool (NTC), mits die in de buurt is. Bedenk wel dat er op een lokale school een groot taalprobleem voor het kind kan ontstaan en dat men vaak geen aangepast programma voor buitenlandse kinderen heeft. Soms is het raadzaam om naast Nederlands ook nog een ander vak via de Wereldschool te doen, als op die school dat vak erg afwijkt van de Nederlandse norm. Dit komt nogal eens voor bij rekenen, aardrijkskunde of geschiedenis.
• Het kind gaat naar een internationale school, bijvoorbeeld: een Amerikaanse, Franse of Britse school. Deze scholen zijn duur en ook daar krijgen de kinderen meestal geen Nederlands. Dit kan echter op de hierboven genoemde manier worden opgelost.
• Het kind volgt volledig thuisonderwijs via de Wereldschool. Voor kinderen in geïsoleerde omstandigheden is dit vaak de enige mogelijkheid, maar ook voor gezinnen die reizen of varen of regelmatig van locatie veranderen.
• De ouders organiseren zelf iets, al dan niet voorzien van materiaal van de school in Nederland. Uitzonderingen daargelaten levert dit niet het gewenste resultaat op, omdat duidelijke richtlijnen en (toets)normen ontbreken. Ook stuit dit meestal op wettelijke bezwaren, waarover straks meer.

Het maken van de juiste keuze is niet eenvoudig. Factoren als budget, de scholen ter plaatse, inzet en mogelijkheden van de ouders, de nieuwe woon- en werksituatie en de duur van het verblijf elders spelen een grote rol. En last but not least is het kind zelf bepalend: leeftijd, sociaal-emotionele ontwikkeling, schoolresultaten tot nu toe en de motivatie om uit Nederland weg te gaan, beperken of vergroten de mogelijkheden.

Wettelijke bepalingen
Nederland kent de wet op de leerplicht die grofweg voorschrijft dat uw kind naar school gaat tussen zijn 5e en zijn 16e jaar, maar pas helemaal geen verplichtingen meer heeft als er een startkwalificatie is behaald van minimaal een havo- of vwo-diploma of een afgeronde middelbare beroepsopleiding op niveau 3.
Blijft u ingeschreven staan in een Nederlandse gemeente, bijvoorbeeld omdat u uw huis aanhoudt, dan zal de leerplichtambtenaar (LPA) van die gemeente toestemming moeten geven, dan wel gedogen dat u uw kind of kinderen tijdelijk van school haalt. Neemt een LPA de leerplicht letterlijk, dan zal hij of zij geen toestemming geven. Echter, de uitvoering van de leerplichtwet verschilt van gemeente tot gemeente. Een paar varianten die de Wereldschool regelmatig tegen komt:

• Ja, mits men u ten minste een half jaar weggaat en het kind bij de Wereldschool wordt aangemeld.
• Ja, mits het kind op een school in het buitenland wordt ingeschreven (ook al spreekt het kind de taal helemaal niet en er feitelijk niets leert!).
• Ja, mits er een dringende economische reden is, maar niet voor een sabbatsverlof of voor een oriëntatie op emigratie.
• Nee, onder geen beding, maar als men het kind uit de gemeentelijke basisadministratie uitschrijft dan heeft de LPA er geen zeggenschap meer over.
• Nee, en de LPA vraagt zijn collega van burgerzaken om ook de uitschrijving uit de gemeentelijke basisadministratie niet te accepteren, omdat het om ontduiking van de leerplichtwet gaat.

Soms biedt de school in Nederland aan om lesmateriaal mee te geven en het kind ingeschreven te houden op school. Hiermee overtreedt de school de wet, want de school krijgt bekostiging van de overheid onder voorwaarde dat er sprake is van geregeld schoolbezoek. Het risico bestaat dat tijdens uw verblijf in het buitenland de school alsnog de leerling moet uitschrijven en vanaf dat moment is men in overtreding en komt de LPA in actie.

Bij de optie om de kinderen uit te schrijven bij de GBA, moet men zich wel het volgende realiseren:

• Meestal stopt de kinderbijslag voor de periode dat het kind is uitgeschreven. Informeer hiervoor bij de SVB.
• Kinderen vanaf 15 jaar bouwen voor die periode geen AOW op.
• Overleg met de zorgverzekeraar of de ziektekostenverzekering nog wel geldig is als het kind officieel in een ander land woont.
• U moet wel een adres in het buitenland hebben waar het kind dan woont. Voor zover bekend verifieert de gemeente dit adres niet.

Het is aan te raden om vroegtijdig te overleggen met de leerplichtambtenaar. Schrijft u het kind uit uit uw gemeente, dan speelt de Nederlandse leerplicht geen rol; ook niet met terugwerkende kracht bij terugkomst. De weigering van de LPA naast u neerleggen en gewoon weggaan, betekent in de regel dat de LPA proces-verbaal opmaakt en u bij terugkomst voor de rechter moet verschijnen. Meestal betekent dit een forse boete, maar soms ook niet. Er vinden regelmatig rechtzaken plaats met wisselende uitkomst.

In de meeste andere landen heeft men ook wetgeving op het terrein van de leerplicht. Dit betekent echter niet altijd dat er ook een schoolplicht is, zoals in Nederland. Ambassades kunnen u hierover informeren, maar ook kunt u via internet nagaan of er in het land van uw keuze een Nederlandse vereniging is die u kan helpen. In de meeste landen moet u kunnen aantonen dat uw kinderen ordentelijk onderwijs krijgen. Goed georganiseerd thuis- of afstandsonderwijs, al dan niet gecombineerd met een school, geldt dan als ordentelijk onderwijs.  

Wij willen een jaar gaan varen. Kan dat met twee kinderen van 7 en 9 jaar?

Antwoord: het onderwijs kan doorgaan door middel van afstandsonderwijs via de Wereldschool. De Wereldschool verstrekt lesmateriaal en zorgt ervoor dat het kind en de lesgevende ouder op afstand begeleid worden. De ouders geven zelf les aan de kinderen door middel van gedetailleerde handleidingen. Die handleidingen zijn zo gemaakt dat iemand zonder onderwijsbevoegdheid en onderwijservaring toch les kan geven. De docent in Nederland kijkt toetsen na, geeft tips en helpt waar nodig de lesgevende ouder. Uiteraard moet men wel via skype, e-mail, fax, telefoon of per post ten minste een keer per maand, maar liever frequenter, kunnen communiceren met de docent.

Een probleem kan zijn dat deze kinderen leerplichtig zijn. Blijft men ingeschreven in het gemeentelijke bevolkingsregister (wat meestal het geval is als men zijn woning aanhoudt), dan moet de LPA toestemming geven. Ook dient u uw kind uit te schrijven bij de school.

De Wereldschool biedt alle vakken van het basisonderwijs aan en voor het voortgezet onderwijs de onderbouw. Voor de bovenbouw wordt alleen Nederlands gegeven.
 

Wij worden voor drie jaar uitgezonden naar China. Hoe moet dat met het onderwijs voor mijn dochter Carla van 13?

Antwoord: in dit geval zijn er in principe vier mogelijkheden:
 

1. Carla doet alle vakken via de Wereldschool. In het voortgezet onderwijs geven de ouders geen les, maar wordt zij op afstand begeleid door vakdocenten.
2. Carla gaat naar een internationale school, bijvoorbeeld een Amerikaanse school. Daar wordt geen Nederlands gegeven, dus doet zij Nederlands via de Wereldschool.
3. In de buurt is een NTC-school die 3 uur per week Nederlands aanbiedt. De andere vakken doet zij via de Wereldschool of op een lokale of op een internationale school.
4. Carla gaat naar een Chinese school. Denk dan wel aan het taalprobleem! Nederlands kan zij via de Wereldschool volgen.

Blijft het gezin drie jaar op dezelfde plek, dan is het ter plaatse naar school gaan, al dan niet in combinatie met afstandsonderwijs, een goede optie. Zal het gezin in die drie jaar regelmatig van plaats veranderen, dan biedt afstandsonderwijs de beste mogelijkheden. Dit is immers tijd- en plaats-onafhankelijk en kan dus gecontinueerd worden. 

Wij wonen sinds kort in Ecuador. Kan ik als moeder zonder onderwijsachtergrond mijn twee kinderen (van 10 en 12 jaar) lesgeven?

Antwoord: bij de Wereldschool geven in het basisonderwijs de ouders les met behulp van handleidingen. Deze zijn geschreven voor 'leken'. Vanuit Nederland worden u en uw kinderen begeleid door een leerkracht die toetsen nakijkt, en helpt, en waar nodig adviseert. Dit concept wordt al sinds 1948 toegepast en is zeer succesvol. Naar mate uw kinderen ouder worden leren ze meer zelfstandig te werken en bent u minder tijd kwijt aan lesgeven.

In het voortgezet onderwijs geeft de ouder geen les. U hebt dan een coachende taak, wat betekent dat u ervoor zorgt dat uw kind de tijd en de mogelijkheden heeft om te studeren en dat u regelmatig met uw kind de vorderingen en eventuele problemen bespreekt. Uw kind wordt op afstand begeleid door vakdocenten. Tevens is er een mentor toegewezen die het geheel in de gaten houdt. Voor zowel het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs worden de studieresultaten gedetailleerd vastgelegd in een leerlingvolgsysteem dat voor ouder en kind via Internet toegankelijk is.

Dit artikel is geschreven door Emil Roelofs, directeur Wereldschool.