Hervorming Antillen: 'Herstructurering'

De opheffing van de Nederlandse Antillen heeft een aantal ingrijpende gevolgen. De details van de veranderingen komen in dit artikel aan bod.

De opheffing van de Nederlandse Antillen heeft een aantal ingrijpende gevolgen. Het betekent in de eerste plaats een wijziging van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden (de grondwet van het koninkrijk). Daarnaast moeten er nieuwe grondwetten komen voor de nieuwe landen binnen het koninkrijk en moeten afspraken gemaakt worden op het gebied van justitie en rechtspraak. De details van de wijzigingen komen in dit vijfdelige artikel aan de orde. Vandaag het eerste deel: ‘Herstructurering’.

'Na ‘10-10-10’ houden de Nederlandse Antillen als land op te bestaan. De bewoners van de vijf eilanden van dat land hebben in referenda gekozen voor een nieuwe toekomst. Curaçao (141.000 inwoners) en Sint Maarten (41.000 inwoners) worden zelfstandige landen binnen het Koninkrijk. De ‘BES-eilanden’ – Bonaire (12.000 inwoners), Sint Eustatius (2800 inwoners) en Saba (1600 inwoners) – gaan als openbare lichamen deel uitmaken van Nederland.

Grondwetten
De herstructurering van het Koninkrijk heeft geleid tot een omvangrijke wetgevingsoperatie op twee niveaus: op koninkrijksniveau en op het niveau van de landen. Hierna geef ik een overzicht van wat er op beide niveaus verandert. Ik baseer mij daarbij vooral op de mij tot op heden bekende wetgeving. Allereerst komt het koninkrijksverband, de wijzigingen van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden (hierna: Statuut) en de rijkswetgeving aan de orde. Ook Aruba is daarbij betrokken. Daarna volgt een overzicht van de wetgeving die nodig is om de BES-eilanden bij Nederland in te lijven. Ten slotte wordt aandacht besteed aan de regelgeving van Curaçao en Sint Maarten, in het bijzonder aan de staatsregelingen (grondwetten) voor deze nieuwe landen.

Koninkrijksniveau
Op koninkrijksniveau wordt het Statuut aangepast. Daarmee dienen alle landen van het Koninkrijk, dus ook Aruba, in te stemmen. Maar de grootste operatie op dit niveau betreft de vijf zogenaamde consensus-rijkswetten. Dat zijn wetten, gebaseerd op artikel 38 lid 2 van het Statuut, waarin aangelegenheden van de betrokken landen met onderlinge overeenstemming op koninkrijksniveau worden geregeld. In vijf consensus-rijkswetten worden vijf onderwerpen geregeld: Financieel toezicht, het Gemeenschappelijk Hof van Justitie, de openbaar ministeries, de Politie en de Raad voor de Rechtshandhaving. Daarnaast zijn er voor de herstructurering nog een paar reguliere rijkswetten nodig.

Statuut
Het land de Nederlandse Antillen verdwijnt uit het Statuut. Een nieuw artikel 1 bepaalt dat het Koninkrijk de landen Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten omvat. Het artikel bepaalt voorts dat Bonaire, Sint Eustatius en Saba elk deel uitmaken van het staatsbestel van Nederland. Opmerkelijk is dat in het Statuut (voorlopig) ook is geregeld dat voor deze eilanden regels kunnen gelden die afwijken van wat in de rest van Nederland geldt. Zo is voor de oprichting van openbare lichamen als bijzondere gemeenten, het afwijken van regelgeving voor die openbare lichamen van wat elders in Nederland geldt, het kiesrecht voor de Eerste Kamer door de eilandsraden van de BES-eilanden en het toekennen van rechtsprekende bevoegdheid op de BES-eilanden aan het Gemeenschappelijk Hof van Justitie eigenlijk vooraf een wijziging van de Nederlandse Grondwet nodig. Maar het Statuut gaat voor op de Grondwet en het Statuut is nu eenmaal gemakkelijker te wijzigen dan de Grondwet.

Veranderingen
Bij de behandeling van de rijkswet tot wijziging van het Statuut zegde de regering op aandringen van de Tweede Kamer wel toe dat een wetsvoorstel tot herziening van de Grondwet nog voor de zomer van 2010 aan de Raad van State wordt aangeboden. Inmiddels is een concept-wetsvoorstel voor consultatie op internet gezet. Daarin is onder meer geregeld dat de leden van de Eerste Kamer worden gekozen door de eilandsraden van de BES.

Hoewel van de gelegenheid geen gebruik is gemaakt om het uit 1954 daterende Statuut grondig te herzien zijn wel nog twee andere onderwerpen in de rijkswet tot wijziging van het Statuut meegenomen. Bij rijksregelgeving kunnen voorzieningen worden getroffen voor de behandeling van conflicten tussen het Koninkrijk en de landen en tussen de landen onderling. En met betrekking tot de totstandkoming en uitvoering van verdragen kunnen onderling samenwerkingsafspraken worden gemaakt en kan het Koninkrijk zo nodig namens de landen implementatiemaatregelen treffen.

Financieel toezicht
In 2008 was reeds bij een consensus-algemene maatregel van rijksbestuur tijdelijk financieel toezicht op de Nederlandse Antillen en op de eilandgebieden Curaçao en Sint Maarten in het leven geroepen, omdat Nederland de verplichting op zich had genomen de schulden van de Nederlandse Antillen en de eilandgebieden te saneren. De eveneens als tijdelijk bedoelde consensusrijkswet Financieel toezicht komt na 10-10-10 in de plaats van deze algemene maatregel van rijksbestuur. De wet is erop gericht dat de nieuwe landen Curaçao en Sint Maarten structureel gaan voldoen aan de begrotingsnormen die zijn verankerd in de eigen wetgeving, zodat het toezicht op den duur overbodig wordt. Een College financieel toezicht (Cft) is met het toezicht op de naleving van de wet belast. In het uiterste geval kan de koninkrijksregering aanwijzingen geven op het punt van financieel beleid en beheer. Vooral ten aanzien van Sint Maarten bestaat in de Tweede Kamer twijfel of men daar de vereiste begrotingsdiscipline in acht neemt. Daarom heeft de regering op aandringen van de Tweede Kamer in overleg met Curaçao en Sint Maarten alvast een algemene maatregel van rijksbestuur – de ‘Samenwerkingsregeling waarborging plannen van aanpak landstaken Curaçao en Sint Maarten’ – opgesteld om de eilanden onder verhoogd toezicht te plaatsen als zij niet op tijd klaar zijn voor volledige zelfstandigheid.

Gemeenschappelijk Hof van Justitie
De consensusrijkswet Gemeenschappelijk Hof van Justitie bouwt voort op de succesvolle samenwerking tussen de Nederlandse Antillen en Aruba in een Gemeenschappelijk Hof van Justitie voor deze beide landen. De consensusrijkswet regelt de organisatie van de rechtspraak voor Curaçao, Aruba, Sint Maarten en de BES-eilanden. Het Hof krijgt als ‘buitenlandse’ rechterlijke instantie derhalve rechtsmacht in een deel van Nederland. Aan het Hof is opgedragen de rechtspraak in het civiele recht, het strafrecht en het bestuursrecht (behalve in het ambtenarenrecht en belastingrecht; daar zijn bijzondere colleges voor). Het bestaat uit een Gerecht in eerste aanleg voor elk van de drie landen en voor de BES-eilanden gezamenlijk en één instantie voor hoger beroep, het ‘Hof’, dat op alle eilanden zitting kan houden. Aruba claimde in de nieuwe opzet aanvankelijk de vestigingsplaats van het Hof, maar deze is onder druk van Nederland toch in Curaçao terecht gekomen.

Hoogste instantie
Curieus is dat voor rechter-plaatsvervangers een voltooide juridische opleiding geen vereiste is en dat voor rechter-plaatsvervangers in eerste aanleg de eis van onverenigbare betrekkingen (zoals Gouverneur, minister, advocaat of notaris), die geldt voor leden van het Hof, niet geldt. De reden van dat laatste is dat op de kleinste eilanden niet permanent een rechter aanwezig kan zijn. Het functioneel leeftijdsontslag van de rechters is bij amendement gelijkgetrokken aan dat in Nederland en op zeventig jaar gesteld. Met airco in huis tellen tropenjaren kennelijk niet dubbel meer. Krachtens de nieuwe Rijkswet cassatierechtspraak voor Aruba, Curaçao, Sint Maarten en voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba (voorheen: Cassatieregeling voor de Nederlandse Antillen en Aruba) zijn de mogelijkheden tot beroep in cassatie bij de Hoge Raad gelijkgetrokken met de situatie in Nederland, waar beroep in cassatie mogelijk is in burgerlijke zaken, strafzaken en belastingzaken. Het Gemeenschappelijk Hof is dus zelf de hoogste instantie voor algemene bestuursrechtspraak. Om het werk voor het Hof niet te ingewikkeld te maken hebben Nederland, het Land de Nederlandse Antillen, Curaçao en Sint Maarten afgesproken het civiele, straf- en bestuursprocesrecht eenvormig te houden.'

Volgende week het tweede deel ‘Rechtshandhaving’

Bron: L.J.J. Rogier, ‘Het Koninkrijk der Nederlanden na de opheffing van de Nederlandse Antillen op 10 oktober 2010’, Ars Aequi september 2010, p. 563-572

Boek bestellen

In de webwinkel van Mondi kunt u veilig het boek Emigreren naar Caribisch Nederland  online bestellen via iDeal (uw eigen Nederlandse bank), MasterCard of VISA.

Landendossier
	Meer informatie over de aanschaf en bezit van een (tweede) huis op de Nederlandse Antillen
Deel dit artikel met anderen: Tell a friend!

---

Mondi is een onafhankelijke belangenorganisatie die opkomt voor de collectieve belangen van haar leden en die hen voorziet van preventieve informatie om succesvol een woning in het buitenland aan te schaffen. Met een lidmaatschap van Mondi kunt u onbeperkt vragen stellen over alles wat te maken heeft met de aanschaf en bezit van buitenlands vastgoed. De investering hebt u zo terugverdiend. Met Mondi next nieuws blijft u op de hoogte van de meest relevante ontwikkelingen.

---

Terug naar overzicht