Hervorming Antillen: 'BES-eilanden'

De opheffing van de Nederlandse Antillen heeft een aantal ingrijpende gevolgen. De details van de veranderingen komen in dit artikel aan bod.

De opheffing van de Nederlandse Antillen heeft een aantal ingrijpende gevolgen. Het betekent in de eerste plaats een wijziging van het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden (de grondwet van het koninkrijk). Daarnaast moeten er nieuwe grondwetten komen voor de nieuwe landen binnen het koninkrijk en moeten afspraken gemaakt worden op het gebied van justitie en rechtspraak. De details van de wijzigingen komen in dit vijfdelige artikel aan de orde. Vandaag het derde deel: ‘BES-eilanden’.

Op landsniveau is de inrichting van het bestuur – voor zover niet op koninkrijksniveau of bij consensuswetgeving geregeld – aan de landen overgelaten. Dat betekent dat de nieuwe landen Curaçao en Sint Maarten en voor de BES-eilanden Nederland, binnen de randvoorwaarden die het Statuut stelt, daarvoor zelfstandig regels vaststellen. De BES-wetgeving is derhalve gewone Nederlandse wetgeving, al zijn er exotische namen voor bedacht. De WolBES, de Wet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba, de IBES, de Invoeringswet openbare lichamen BES en de FinBES, de Wet financiën openbare lichamen BES, geven de BES-eilanden hun plaats in het Nederlandse staatsbestel. De status van de BES in Europees verband, als Land en Gebied Overzee (LGO), blijft ongewijzigd. Dat blijft hier verder buiten beschouwing. Voor de korte termijn leidde dat alles tot een gigantische aanpassingswetgevingsoperatie: de ABES I, IIA, IIB en III. Bovendien was er nog een klein aantal specifieke BES-wetten nodig. Hierna ga ik kort op de verschillende BES-wetten in.

Openbare lichamen
De WolBES voorziet in een bijzondere vorm van decentraal bestuur binnen Nederland die vergelijkbaar is met gemeenten. De BES-eilanden krijgen de status van openbare lichamen in de zin van artikel 134 van de Nederlandse Grondwet. In de wet wordt de instelling en inrichting van deze openbare lichamen geregeld, de samenstelling en de bevoegdheid van hun besturen, de openbaarheid van hun vergaderingen, het toezicht op deze besturen door een Rijksvertegenwoordiger (want het provinciale niveau ontbreekt) en de verhouding tot het Rijk. De wet is verder grotendeels gebaseerd op de Nederlandse Gemeentewet, maar de Antilliaanse namen van drie vertrouwde bestuursorganen blijven in deze wet gehandhaafd: eilandsraad, bestuurscollege en gezaghebber.

De status van openbaar lichaam was niet onomstreden. De eilandgebieden zijn geen gemeenten en ze maken ook geen deel uit van een (Nederlandse) provincie. Daarmee wijkt deze vorm van territoriale decentralisatie af van de Grondwet. In de rijkswet tot wijziging van het Statuut is opgenomen dat het artikel, waarin is bepaald dat de BES-eilanden deel uitmaken van Nederland en dat daarvoor afwijkende regelgeving mogelijk is, zal vervallen op het moment dat bij de Grondwet daarin wordt voorzien.

Invoeringswet BES
In de slotverklaring over de toekomstige staatkundige positie van de BES-eilanden is opgenomen dat bij de aanvang van de nieuwe staatsrechtelijke positie op deze eilanden de wetgeving die daar van kracht is, in beginsel van kracht zal blijven. Geleidelijk aan zal deze wetgeving worden vervangen door Nederlandse wetgeving. Er is zorgvuldig geanalyseerd op welke punten afgeweken moest worden. De basis daarvoor is de bepaling uit de rijkswet tot wijziging van het Statuut inhoudende dat ‘voor deze eilanden regels kunnen worden gesteld en andere specifieke maatregelen kunnen worden getroffen met het oog op de economische en sociale omstandigheden, de grote afstand tot het Europese deel van Nederland, hun insulaire karakter, kleine oppervlakte en bevolkingsomvang, geografische omstandigheden, het klimaat en andere factoren waardoor deze eilanden zich wezenlijk onderscheiden van het Europese deel van Nederland’. Deze afwijkingen leiden dus tot ongelijke behandeling binnen de eenvormige rechtsorde van het land Nederland.

Voorzieningen
De IBES regelt overeenkomstig de hiervoor genoemde slotverklaring dat de Antilliaanse regelingen die zijn opgenomen in de bijlage van deze wet (voorlopig) van toepassing blijven en worden omgevormd tot Nederlands recht. De in Nederland geldende wetgeving zal in beginsel niet van toepassing zijn, tenzij dat uitdrukkelijk is bepaald. Op een aantal terreinen wordt regelgeving op amvb-niveau vastgesteld, waar in Nederland de materie op het niveau van formele wet is geregeld. Delegatiegrondslagen hiervoor zijn opgenomen in hoofdstuk 6 IBES. Om snel fouten te kunnen herstellen en omissies te kunnen meenemen bevat de IBES een aantal bijzondere bevoegdheden, zoals het bij ministeriële regeling toevoegen of verwijderen van Antilliaanse regelingen in/uit de bijlage; het wijzigen bij ministeriële regeling van wetten en amvb’s tot een jaar na de transitiedatum en het treffen van voorzieningen bij ministeriële regeling, waarbij eventueel wordt afgeweken van een wet of amvb, eveneens tot een jaar na de transitiedatum. Uiteraard zullen de bij ministeriële regeling aangebrachte wijzigingen en voorzieningen die afwijken van de wet zo spoedig mogelijk bij wet moeten worden bekrachtigd.

Financiële verhoudingen
In de WolBES zijn niet – zoals in de Gemeentewet – de financiële verhoudingen van de openbare lichamen geregeld. Dat is geschied in de FinBES. Deze wet regelt de financiële verhoudingen van de openbare lichamen tot het Rijk, de financiële functie, waaronder begrepen de begrotingscyclus en het financiële toezicht en de belastingen van de openbare lichamen. Voor de staatkundige veranderingen is een gezonde startpositie voor de eilanden belangrijk. Cruciaal daarbij is dat de overheidsfinanciën op orde zijn. Hiervoor is onder meer het financieel toezicht in het leven geroepen. Het College financieel toezicht (Cft) is sinds eind 2007 actief voor Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

Aanpassingswetgeving
De verschillende ABES bevatten wijzigingen van Nederlands-Antilliaanse regelgeving die in de openbare lichamen als Nederlandse wetten gelden en aanpassingen van bestaande Nederlandse wetten die meteen bij aanvang van de nieuwe positie in de openbare lichamen van kracht zijn. Het gaat hier om een omvangrijk pakket wetgeving dat onderwerpen bevat afkomstig uit verschillende departementen. In de eerste ABES zijn tevens meegenomen de wijzigingen in Nederlandse wetgeving die verband houden met de oprichting van de nieuwe landen Curaçao en Sint Maarten. De tweede ABES met rugnummer A bevat aanvullingen op de eerste ABES en op de IBES. Een tweede ABES met rugnummer B zal gaan over onderwijswetgeving. Deze wet is evenals een derde ABES, die weer wijzigingen op en aanpassingen van de eerste ABES en andere BES-wetgeving bevat, bij het schrijven van deze bijdrage nog in voorbereiding.

Gevoelig
Gevoelige onderwerpen in de aanpassingswetgeving betreffen de invoering van het homohuwelijk en de legalisering van euthanasie en abortus. De eilandsraad van Sint Eustatius nam daartegen zelfs een motie aan. Aanvankelijk wilde de Nederlandse regering voor de regeling van deze onderwerpen op de BES ruim de tijd nemen, maar de Tweede Kamer bepaalde de legalisering van abortus op één jaar en euthanasie op twee jaar en de invoering van het homohuwelijk ook op twee jaar na 10-10-10.

Bestuurstaal
Aparte aandacht vergt de Algemene wet bestuursrecht. Het procesrechtelijk deel van deze wet (hoofdstukken 6, 7 en 8) zal niet van kracht zijn op de BES-eilanden. Daarvoor in de plaats komt een aparte Wet administratieve rechtspraak BES (WarBES), die is afgeleid van de Nederlands-Antilliaanse Landsverordening administratieve rechtspraak (Lar). Dat betekent dat de algemene bestuursrechtelijke rechtsbescherming op de BES-eilanden vooralsnog beperkt blijft tot beschikkingen. Maar delen van de Awb zijn in de van oorsprong Antilliaanse wetgeving ingevoegd en andere delen zijn van overeenkomstige toepassing op wetgeving die van herkomst Nederlands is. Een complicatie vormt ook de bestuurstaal, omdat op Bonaire in hoofdzaak Papiaments wordt gesproken en op Sint Eustatius en Saba Engels.

Specifieke BES-wetgeving
Naast de verschillende ABES-wetten is er voor de BES-eilanden specifieke wetgeving in het leven geroepen. Zo is de Kieswet aangepast waardoor inwoners van de BES-eilanden kunnen meestemmen voor de Tweede Kamer en de leden van de Eerste Kamer, zoals gezegd, kunnen worden gekozen door de eilandsraden van de BES-eilanden. Verder is er specifieke wetgeving nodig voor de brandweerzorg, de rampenbestrijding en crisisbeheersing, het geldstelsel, de belastingen, douane en accijnzen en de bescherming van persoonsgegevens. In afwachting van een definitieve regeling in de hiervoor genoemde Rijkswet personenverkeer die voor het gehele Koninkrijk gaat gelden, is in een aparte overgangsregeling voor de bestaande toelating- en uitzettingswetgeving bepaald dat Europese Nederlanders voorlopig geen vrije toegang krijgen tot de BES-eilanden om te voorkomen dat de eilanden worden overspoeld door nieuwkomers.'

Later vandaag het vierde deel ‘Curaçao en Sint Maarten’.

Bron: L.J.J. Rogier, ‘Het Koninkrijk der Nederlanden na de opheffing van de Nederlandse Antillen op 10 oktober 2010’, Ars Aequi september 2010, p. 563-572

Eerder in het nieuws:
Hervorming Antillen: ‘Herstructurering’ (deel 1)
Hervorming Antillen: ‘Rechtshandhaving’ (deel 2)

In de webwinkel van Mondi kunt u veilig het boek Emigreren naar Caribisch Nederland  online bestellen via iDeal (uw eigen Nederlandse bank), MasterCard of VISA.

Landendossier
	Meer informatie over de aanschaf en bezit van een (tweede) huis op de Nederlandse Antillen
Deel dit artikel met anderen: Tell a friend!

---

Mondi is een onafhankelijke belangenorganisatie die opkomt voor de collectieve belangen van haar leden en die hen voorziet van preventieve informatie om succesvol een woning in het buitenland aan te schaffen. Met een lidmaatschap van Mondi kunt u onbeperkt vragen stellen over alles wat te maken heeft met de aanschaf en bezit van buitenlands vastgoed. De investering hebt u zo terugverdiend. Met Mondi next nieuws blijft u op de hoogte van de meest relevante ontwikkelingen.

---

Terug naar overzicht